به گزارش تهران۲۴ از اصفهان،«نخبگان دانشگاهی ما بدون هیچ مبالغه، موجب آبروی ایران هستند و در هر زمینه‌ای دانشمندان ما ورود و تمرکز کردند، تحسین مجامع علمی جهان را برانگیختند بنابراین هم باید دیگران قدر شما را بدانند هم خودتان، و من نیز بسیار قدردان شما هستم.» این بخشی از سخنان رهبر معظم انقلاب در دیدار امسال با نخبگان و استعدادهای برتر تحصیلی بود که نشان از توجه ویژه معظم له به دانشگاه و نخبگان این عرصه دارد.

به بهانه دیدار اخیر رهبر معظم انقلاب با نخبگان دانشگاهی سراسر کشور، به سراغ دکتر محمد تمنایی رفته‌ایم که میهمان و یکی از سخنرانان این جلسه بوده است. تمنایی، در آن دیدار، پس از بیان صریح نقدهایی جدی به وضعیت حمل‌ونقل و لجستیک کشور، یک کلان‌راهبرد موسوم به شبکه‌ یکپارچه‌ فرآوری و ترابری را برای شکوفایی اقتصادی عدالت‌محور و پایدار ایران اسلامی ارائه نمود و متن معرفی کامل آن را نیز تقدیم رهبر انقلاب کرد.

تمنایی، فارغ التحصیل دکترای مهندسی حمل‌ونقل از دانشگاه تربیت مدرس و از ۲۹ سالگی، عضو هیأت علمی دانشکده مهندسی حمل‌ونقل دانشگاه صنعتی اصفهان بوده‌است و هم اکنون، جوان‌ترین دانشیار این دانشگاه است.

مجری مطالعات طراحی شبکه بهینه ریلی کشور در افق بیست ساله آتی و یکی از نخبگان جوان ایران اسلامی و اصفهان است که حدود ۱۴ سال فعالیت علمی، پژوهشی و اجرایی در حوزه تخصصی خود دارد.

آنچه در ادامه می‌خوانید مشروح گفت‌وگوی خبرنگاران فارس با محمد تمنایی در خصوص جزئیات کلان‌راهبردی پیشنهادی وی با عنوان «شبکه‌ی یکپارچه‌ی فرآوری و ترابری (شیفت)» است.

روایت یک دیدار صمیمی، دل‌نشین، پرمحتوا و راهگشا 

فارس: آقای دکتر ابتدا از دیدار با آقا و حال و هوای آن بفرمایید، چه شد که شما برای سخنرانی این دیدار برگزیده شدید؟

تمنایی: سلام عرض می‌کنم خدمت شما و همکاران محترمتان و تشکر از زحماتتان. خب من در این سال‌ها تجربه‌ی دیدار رهبر انقلاب در بیت ایشان را نداشتم. دیدار، خیلی صمیمی، دل‌نشین، پرمحتوا و راهگشا بود. سخنان رهبر انقلاب عالی بود ولی سه نکته از صحبت‌های ایشان برایم جذابیت فوق‌العاده داشت. اول، تعریف زیبایی که از نخبه داشتند و آن سه ویژگی «استعداد، تلاش و توفیق الهی» را برشمردند؛ دوم، اینکه سقفی برای تلاش و حرکت وجود ندارد و توقف در راه پیشرفت، معنا ندارد؛  سوم، اینکه شاخص ارزیابی اساتید و نخبگان، به جای تعداد مقالات، باید  میزان تلاش برای حل مسأله قرار گیرد؛ مسائل واقعی و پرشمار حال و آینده‌ی کشور و نه مسائل موهوم یا فاقد کوچکترین اولویت.

رهبر انقلاب دستور دادند نظرات نخبگان، دسته‌بندی و برای رئیس‌جمهور ارسال شود

فارس: شما در این دیدار راهبرد شبکه یکپارچه فرآوری و ترابری را مطرح کردید، واکنش رهبر انقلاب به طرح های مطرح شده در این دیدار چه بود؟

تمنایی: معاون محترم بنیاد نخبگان اعلام کردند بعد از جلسه دیدار، از دفتر رهبر انقلاب با ایشان تماس گرفته‌شده و اعلام کردند که امسال به قدری صحبت‌ها و نقطه‌نظرات نخبگان خوب بوده است که رهبر انقلاب دستور دادند که نظرات نخبگان، دسته‌بندی و برای رئیس‌جمهور ارسال شود. در خود جلسه هم آقا رهنمودهایی در مورد طرح‌های پیشنهادی نخبگان داشتند. در موضوع «شیفت»، رهبر انقلاب به بنده فرمودند طراحی شیفت را انجام دهید و آن را مکتوب به من برسانید. که بنده همان‌جا، متن معرفی اولیه شیفت را خدمت ایشان تقدیم کردم و ایشان هم بزرگوارانه تشکر کردند. البته هنوز طراحی کامل این کلان‌راهبرد را به پایان نرسانده‌ایم، ولی دستور ایشان جهت طراحی شیفت، خیلی امیدآفرین و انگیزه‌بخش بود و برای حرکت مجدّانه در این مسیر، انرژی مضاعفی به تیم ما داد.

فارس: اجازه بفرمایید آقای دکتر وارد جزئیات طرحی که ارائه دادید بشویم، این راهبرد چه اهمیتی برای کشور در ابعاد ملی و بین المللی دارد؟

تمنایی: ببینید، در سال‌های اخیر موضوع افزایش مشارکت در زنجیره‌ ارزش جهانی یا GVC، توجه بسیاری از کشورهای توسعه‌یافته و درحال ‌توسعه را به خود جلب کرده است، به عبارتی توسعه‌ی صنایع پایین‌دستی در حوزه‌ معدن و فولاد، گسترش صنایع تکمیلی پایین‌دستی در حوزه‌ی پتروشیمی و توسعه‌ صنایع تبدیلی، بسته‌بندی و رده‌بندی در حوزه‌ی کشاورزی از جمله راهکارهای موفقی بوده که مورد استفاده کشورهای توسعه‌یافته برای ایجاد ارزش افزوده و ارتقای جایگاه خود در زنجیره‌ی ارزش جهانی قرار گرفته است.

کشور ما به دلیل برخورداری از ظرفیت‌های ممتاز و مزیت‌های نسبی سرزمینی، قابلیت آن را دارد که با طراحی یک راهبرد جامع تحت بستر سیاست‌گذاری مدوّن، ارتقای مشارکت خود در GVC را به عنوان یک راهبرد بنیادی دنبال کند.

در طراحی این برنامه‌ی جامع، توجه به مقوله‌ی مهم عدالت منطقه‌ای و توزیع متناسب ثروت حاصله در مناطق مختلف کشور، از اهمیت بالایی برخوردار است، به علاوه، وجود یک سیستم حمل‌ونقل قابل اطمینان و یکپارچه با بخش تولید، از پیش‌نیازهای موفقیت و کارآمدی این راهبرد جامع محسوب می‌شود.

فارس: یکی از موضوعات حائز اهمیت در بخش حمل‌ونقل خام فروشی است که کارشناسان آن را مانع بسیاری از اقدامات می‌دانند، قبول دارید؟

تمنایی: بله، خام‌فروشی هم در کالا و هم در خدمات!

گرفتاری‌های خام‌فروشی حمل‌و‌نقل

فارس: منظورتان از خام‌فروشی در خدمات چیست؟

تمنایی: نکته‌ی مهم و ظریفی است این نکته. ببینید مثلا در همین حوزه تخصصی ما یعنی حمل‌ونقل و لجستیک. ما دچار پدیده‌ای هستیم که من اسم آن را «خام‌فروشی حمل‌ونقل» گذاشته‌ام!

ما در ایران، علی‌رغم وجود شبکه‌های گسترده‌ی توزیع و حمل‌ونقل، می‌بینیم که از این شبکه‌ها در راستای سرویس‌دهی بهینه به زنجیره‌های تأمینِ برخوردار از ارزش افزوده‌ی بالا بهره‌برداری نمی‌شود؛ بلکه بخش مهمی از ظرفیت این شبکه‌ها، عملاً در خدمت تشدید خام‌فروشی کالاها و صادرات مواد اولیه‌ی خام و نیمه‌خام قرار دارد.

از طرف دیگر، تعرفه‌ی حمل‌ونقل کالا در شبکه‌های حمل‌ونقل در ایران با نیازمندی‌های توسعه‌ای این شبکه‌ها و هزینه‌های پنهان تحمیل‌شده توسط استفاده‌کنندگان هم‌خوانی ندارد. شاید عنوان «خام‌فروشی حمل‌ونقل» برای الگوی نامطلوب بهره‌برداری از شبکه‌های حمل‌ونقل کشور، عنوان بامسمّایی باشد.  

مقابله با معضل خام‌فروشی حمل‌ونقل، مستلزم سیاست‌گذاری یکپارچه‌ی شبکه‌های تولید و توزیع با بازتعریف الگوی بهینه جهت تخصیص ظرفیت شبکه‌های حمل‌ونقل است؛ به نحوی که این ظرفیت محدود، عمدتاً در خدمت زنجیره‌های دارای ارزش افزوده و فرآوری شده در مناطق مختلف کشور و تحت نظام قیمت‌گذاری متناسب حمل‌ونقل قرار گیرد.

فارس: با توضیحی که دادید نتیجه کاهش خام فروشی حمل‌ونقل چه خواهد بود؟

تمنایی: نتیجه کاهش خام‌فروشی حمل‌ونقل این است که پتانسیل‌ها و فرصت‌های ژئواستراتژیک ایران در بخش حمل‌ونقل داخلی و بین‌المللی می‌تواند به نحوی مطلوب در خدمت افزایش مشارکت عادلانه‌ی مناطق مختلف کشور در زنجیره‌ی ارزش جهانی و در نتیجه تولید ثروت بیشتر برای این مناطق قرار گیرد.

تلاش ابرقدرت‌های نوظهور برای کسب سهم بالاتر از بازار تجارت جهانی

فارس: شما از ابتدای گفت‌وگو در خصوص ضعف مشارکت ایران در زنجیره ارزش جهانی سخن گفتید، چرا با وجود ظرفیت‌های فراوان ژئواستراتژیک چنین ایرادی وجود دارد؟

تمنایی: ایران به دلیل موقعیت ویژه‌ی ژئواستراتژیک و عبور کریدورهای مهم شرقی-غربی و شمالی-جنوبی، به عنوان یکی از شاهراه‌های ترانزیت بین‌المللی و خدمات پشتیبانی حمل‌ونقل محسوب می‌شود.

با افزایش تلاش ابرقدرت‌های نوظهور اقتصادی دنیا همچون چین، هند و اتحادیه‌ی اروپا برای عملیاتی کردن استراتژی‌های بین‌المللی خود هم‌چون «راه ابریشم نوین»، «مائوسام» و «دروازه‌ی جهانی»، رقابت آن‌ها در کسب سهم بالاتر از بازار تجارت جهانی به صورت روزافزون گسترش یافته ‌است.

همان طور که شما هم گفتید، با وجود موقعیت ویژه‌ی ژئواستراتژیک و امکان استفاده‌ی مطلوب از رقابت قدرت‌های برتر اقتصادی، اما ما تاکنون نتوانسته‌ایم از فرصت‌های ترانزیت عبوری به نحو شایسته در جهت تولید ثروت و درآمدزایی استفاده کنیم.

فارس: یعنی اینکه ما به سمت افزایش ترانزیت عبوری از ایران حرکت کنیم، به معنای مشارکت در زنجیره ارزش جهانی نیست؟

تمنایی: سؤال خوبی است. ببینید سیاست‌گذاری مبتنی بر جذب تقاضای ترانزیت عبوری، یک رویکرد بهره‌برداری حداقلی از فرصت‌های ژئواستراتژیک کشور در حوزه‌ی تجارت و حمل‌ونقل بین‌الملل است؛ چرا که عبور ترانزیت بدون خلق ارزش افزوده در کالا و خدمات، حاشیه‌ی سود بالایی برای اقتصاد ملی فراهم نمی‌کند و به رشد قابل توجه مشارکت کشور در زنجیره‌ی ارزش جهانی و فواید مترتب بر آن همچون تولید ثروت و اشتغال پایدار منجر نخواهد شد.

فارس: در مقابل این رویکرد حداقلی، رویکرد حداکثری چیست؟

تمنایی: احسنت. در رویکرد حداکثری، از فرصت‌های ایجادشده توسط کریدورهای بین‌المللی عبوری از ایران، برای بازاریابی و جابجایی کالاهای داخلی فرآوری‌شده در مناطق مختلف کشور (به ویژه در مناطق مجاور این کریدورها) و نیز فرآوری کالاهای نیمه‌ساخته‌ی عبوری از کشور و ارتقای درجه‌ی فرآوری آن‌ها بهره‌برداری به عمل می‌آید.

ضرورت طراحی کلان‌راهبرد هوشمندانه در حوزه تجارت و لجستیک

فارس: و احتمالا با توضیحی که فرمودید شیفت مهمترین پیشنهاد شما برای حرکت به سمت این رویکرد حداکثری است. درسته؟

تمنایی: بله، دقیقا، طراحی یک کلان‌راهبرد هوشمندانه در حوزه‌ی تجارت و لجستیک بین‌الملل توسط ایران به منظور بهره‌برداری حداکثری از فرصت‌های ژئواستراتژیک کشور و استفاده‌ی هوشمندانه از رقابت ابرقدرت‌های دخیل در این بازی بزرگ، ضرورتی اجتناب‌ناپذیر محسوب می‌شود. شیفت یا شبکه‌ی یکپارچه‌ی فرآوری و ترابری، در حقیقت به دنبال استفاده‌ی بهینه از مزیت‌های نسبی سرزمینی با رویکرد ارتقای عدالت منطقه‌ای و برای افزایش مشارکت در زنجیره‌ی ارزش جهانی است. این شبکه، سامانه‌ای نظام‌مند متشکل از زنجیره‌هایی است که تحت عنوان «زنجیره‌های آزاد فرآوری-ترابری» نام‌گذاری می‌شوند.

فارس: مزیت‌های ویژه این راهبرد کلان در مقابل سایر طرح‌های راهبردی چیست؟

تمنایی: راه‌اندازی شبکه‌ی یکپارچه‌ فرآوری و ترابری (شیفت) می‌تواند به یک راهبرد بنیادی و رویکرد اصلی در سیاست‌گذاری کلان کشور ایران تبدیل شود. پیاده‌سازی این شبکه‌ یکپارچه با لحاظ کلیه‌ ملزومات آن، قابلیت آن را دارد که ظرفیت ایران جهت تبدیل شدن به هاب قدرتمند منطقه‌ای و بین‌المللی را به فعلیّت برساند و ضمن ارتقای مشارکت ایران در زنجیره‌ی ارزش جهانی، منبعی پایدار برای تولید ثروت ملی فراهم آورد و درآمدزایی بالایی برای کشور به همراه داشته باشد.

اگر بخواهم برخی مزایای شیفت را نام ببرم می‌توان این موارد را مطرح کرد: تبدیل ایران از کشور صادرکننده‌ی کالاها و مواد اولیه خام و نیمه‌خام به کشور صادرکننده‌ی محصولات فرآوری‌شده و با ارزش افزوده‌ی بالا، محرومیت‌زدایی و بهبود عدالت منطقه‌ای در کشور از طریق بازتوزیع حاشیه سود فرآوری کالاها به ویژه در مناطق تحت تأثیر کریدورهای حمل‌ونقل ملی و بین‌المللی و تقویت وابستگی و هم‌بستگی اقتصادی بین استان‌های داخلی کشور.

فارس: ممکن است سوال ایجاد شود با توجه به اسناد بالادستی کشور در بخش حمل و نقل چه نیازی به راهبرد شیفت است؟

تمنایی: سوال خوبی است. نکته مهم که در طراحی شیفت هم بسیار مورد توجه قرار گرفت، اینست که راه‌اندازی این شبکه در ایران، با اسناد بالادستی کشور نیز انطباق و هم‌پوشانی بالایی دارد. عمده‌ی استان‌ها و شهرستان‌های ایران، از قابلیت‌های بالایی برای ایفای نقش در شبکه یکپارچه فرآوری و ترابری برخوردار هستند. متناسب با پتانسیل‌های جغرافیایی-اقلیمی، شهرستان‌های مختلف کشور می‌توانند به عنوان نقاط مبدأ (بنگاه‌های تولیدی بالادستی) در زنجیره‌های آزاد فرآوری-ترابری برای گروه‌های مختلف کالایی فعالیت داشته باشند. یکی از خصوصیات متمایزکننده شیفت، هوشمندی آن در ارائه‌ی تسهیلات به بخش‌های مختلف اقتصاد است. تسهیلات، هوشمندانه، به عملکرد راستی‌آزمایی‌شده‌ی زنجیره‌ها در خلق ارزش افزوده، تعلق می‌گیرد و از شکل‌گیری انحصارهای غیرهمسو با عدالت جلوگیری می‌شود.

برگزاری جلسه تخصصی در مرکز بررسی‌های استراتژیک یک هفته پس از دیدار با آقا

فارس: سوال آخر آنکه واکنش حضار و مسؤولان حاضر در این دیدار به پیشنهاد شما در خصوص شبکه یکپارچه فرآوری و ترابری چه بود؟تماسی از نهادهای مسؤول برای پیگیری تاکنون با شما انجام شده است یا خیر؟

تمنایی: الحمدلله واکنش‌ها بسیار مثبت و در واقع، خیلی فراتر از انتظار خودم بود؛ هم واکنش‌های مردم، هم دانشگاهیان و نخبگان، و هم مسؤولان. چهارشنبه دیدار انجام شد و روز شنبه‌ هفته بعد از آن یعنی فردای کاری، از مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست جمهوری تماس گرفتند و گفتند رهبر انقلاب به آقای رئیس‌جمهور دستور پیگیری داده‌اند و رئیس‌جمهور نیز بلافاصله به مرکز بررسی‌ها دستور لازم را صادر کرده‌ است؛ روز چهارشنبه‌ یعنی دقیقا یک هفته بعد از جلسه دیدار با آقا، جلسه‌ی تخصصی در مرکز بررسی‌ها و با حضور رئیس این مرکز و نیز نماینده‌ معاون اول رئیس‌جمهور، برای پیگیری راهکارهای عملیاتی جهت طراحی و پیاده‌سازی کلان‌راهبرد شیفت برگزار شد که تصمیمات خوبی هم در آن جلسه اتخاذ شد و البته عملی شدن آن تصمیم‌ها را دائما رصد خواهیم کرد.

به علاوه، عزیزان بنیاد ملی نخبگان، که از ابتدا زحمت برگزاری و هماهنگی جلسه دیدار را بر عهده داشتند، اعلام کردند که در قالب طرح‌های مصوب بنیاد، آمادگی کامل جهت حمایت از پیشبرد طرح پیشنهادی را دارند. البته نیازمند جلب نظر بخش خصوصی و لحاظ دغدغه‌های ایشان نیز در این طرح هستیم، چرا که نقش پررنگ بخش خصوصی در شیفت، واقعاً بی‌بدیل است. به تحولات آتی، خوش‌بین هستم و ا‌ن‌شالله تا حصول نتیجه، ایده‌ی شیفت را پیگیری خواهیم کرد.

فیلم کامل دیدار را ببینید

انتهای پیام/