تهران۲۴-محمد تاجیک:در بامداد پنجم دی ماه ۱۳۸۲ هنوز شب به طور کامل خود را تحویل روز نداده بود و عقربه های  ساعت زمان ۵ و ۲۶ دقیقه و ۲۶ ثانیه،صبح را روایت می کرد که زمین لرزه‌ای به قدرت ۶.۶ ریشتر بم را با چنان شدتی تکان داد که امواج آن تا ۲۰۰ کیلومتری نیز محسوس بود. 

بله؛ امروز پنجم دی یادآور خسارت‌بارترین زمین ‌لرزه‌ ایران در قرن حاضر است که در شهر بم رخ داد و در تقویم رسمی کشور به عنوان روز ملی ایمنی در برابر زلزله نامگذاری شده‌ است.

این روز فرصتی برای توجه جدی و بیش از پیش به راهکارهای کاهش اثرات آسیب‌ها و بلایای طبیعی است.روزی که باید به موضوع مهم مواجهه با بلایای طبیعی به ویژه زلزله نگاه خاص و با امعان نظری افزون تر داشته باشیم.

 42 هزار نفر قربانی زلزله بم

جمعیت بم هنگام زلزله سال ۱۳۸۲ حدود یکصد هزار نفر تخمین زده می‌شد.طبق آخرین آمار رسمی، زمین‌لرزه بم ۴۲ هزار قربانی، ۵۰ هزار مجروح و بیش از یک صد هزار بی‌خانمان به جای گذاشت. 

در اثر این حادثه، ۹۰ درصد از سازه‌های شهر بم به کلی تخریب شدند. ارگ بم که با ۲۵۰۰ سال قدمت بزرگترین سازه‌ گلی جهان بود و میراث گرانبهای تاریخی به شمار می‌رفت، به کلی ویران شد.

زلزله چیست؟

زلزله هرگونه لرزش ناگهانی زمین ناشی از عبور امواج لرزه‌ای از میان سنگ‌های زمین است. امواج لرزه‌ای یا زلزله هنگامی تولید می‌شوند که شکلی از انرژی ذخیره شده در پوسته زمین به طور ناگهانی آزاد شود. معمولاً وقتی توده‌های سنگی که در حال فشار بر روی یکدیگر هستند می‌شکنند و لغزش می‌کنند، زمین لرزه رخ می‌دهد.

سالانه حدود ۵۰ هزار زمین لرزه بزرگ و ویرانگر در کل کره زمین رخ می‌دهد. از این تعداد زلزله‌های سالانه، حدوداً ۱۰۰ زلزله در سال اگر مرکزشان نزدیک به مناطق مسکونی باشد، خسارات قابل توجهی ایجاد می‌کنند.

زمین لرزه‌های بسیار بزرگ، با خسارات بسیار زیاد به طور متوسط حدود یک بار در سال رخ می‌دهند. قرن‌های طولانی است که این زمین لرزه‌ها مسئولیت جان باختن انسان‌های زیاد و خسارات جبران ناپذیری در مکان‌های مختلف را بر عهده دارند.

علل ایجاد زمین لرزه‌ها چیست؟

زمین لرزه‌های مهم زمین عمدتاً در کمربندهای منطبق بر لبه‌های کناری صفحات تکتونیکی رخ می‌دهند. مهمترین کمربند زلزله کمربند اقیانوس آرام است که بسیاری از مناطق ساحلی پرجمعیت اطراف اقیانوس آرام مانند نیوزیلند، گینه نو، ژاپن، جزایر آلئوتی، آلاسکا و سواحل غربی شمال و جنوب آمریکا را تحت تاثیر قرار می‌دهد.

گسیختگی گسل از کانون زلزله آغاز می‌شود؛ نقطه‌ای که در بسیاری از موارد نزدیک به ۵ تا ۱۵ کیلومتر زیر سطح زمین است. گسیختگی در یک یا هر دو جهت بر روی صفحه گسل انتشار می‌یابد تا اینکه توسط یک مانع متوقف یا کند شود.

شدت و قدرت یک زلزله چگونه محاسبه می‌شود؟

شدت لرزش زلزله به طور قابل توجهی در مناطق مختلف متفاوت است. از آنجا که طیف وسیعی از اثرات قابل مشاهده را نمی‌توان به صورت کمی بیان کرد، قدرت تکان دادن زمین لرزه یا زلزله معمولاً با اشاره به مقیاس‌های شدت که تأثیرات را از نظر کیفی توصیف می‌کنند، تخمین زده می‌شود.

گسل‌های بزرگ ایران خطری بزرگ برای شهرهاست. این جمله شاید این روزها به‌کرات منعکس‌شده باشد اما سوال اینجاست که به‌راستی گسل‌های بزرگ ایران در کجا واقع‌شده‌اند و یا اینکه در شهر و یا منطقه‌ای که زندگی می‌کنیم، تا چه حد امنیت‌های زلزله‌شناسی رعایت شده و یا به تعبیر عامیانه‌تر آن آیا خانه‌هایمان روی گسل‌های بزرگ ایران قرار گرفته است.

بنای ۱۰ شهر بزرگ ایران بر روی گسل‌های بزرگ زلزله‌خیز/مهم‌ترین شهرهای ایران روی بزرگ‌ترین گسل‌ها

بر اساس اعلام مرکز آمار کشور در سال ۹۴، مهم‌ترین شهرهای ایران شامل تهران با حدود ۸.۹ میلیون جمعیت، مشهد با حدود ۲.۹ میلیون، اصفهان با ۲ میلیون، کرج با حدود ۲ میلیون، تبریز با ۱.۹ میلیون، شیراز با ۱.۸ میلیون، اهواز با ۱.۴ میلیون، قم با ۱.۳ میلیون، کرمانشاه با ۱.۱ میلیون و ارومیه با حدود ۹۰۰ هزار نفر جمعیت هستند.

۲۵ میلیون نفر در خط مقدم زلزله

 با یک حساب سرانگشتی به‌ خوبی می‌توان دریافت که حدود ۱۵.۳ میلیون نفر از جمعیت ایران در داخل ۱۰ شهر اول ایران زندگی می‌کنند. از طرف دیگر برآورد می‌شود که حدود ۹.۹ میلیون نفر در حاشیه همین ۱۰ شهر اول ساکن هستند و بنابراین جمعیتی بالغ‌بر ۲۵ میلیون نفر در داخل و حومه ۱۰ شهر اول ایران زندگی می‌کنند.

*سامانه گسلی زاگرس بزرگترین گسل ایران

بنا بر اعلام پژوهشکده لرزه‌نگاری کشور، مبنی بر تقسیم بندی گسل‌های بزرگ ایران،” سامانه گسلی زاگرس از مرز ایران و عراق یعنی مریوان آغاز می‌شود و تا شمال بندرعباس به طول مجموع هزار کیلومتر کشیده شده است که این سامانه گسلی، طولانی‌ترین سامانه گسلی ایران شناخته می‌شود؛ ضمن اینکه گسل مکران طولانی ترین گسل ایران است.

بزرگترین زلزله‌های ۵۰ سال اخیر در ایران

زمین لرزه بوئین زهرا نیز با شدت ۷٫۲ ریشتر و ۱۰۰۰۰ کشته در سال ۱۳۴۱ به وقوع پیوست.

زلزله طبس با شدت ۷٫۷ ریشتر در سال ۱۳۵۷، ۱۹ و ۶۰۰کشته و تخریب ۱۶ روستا را به دنبال داشت.

رودبار و منجیل در سال ۱۳۶۹ با شدت ۷٫۴ ریشتر لرزید که ۳۵۰۰۰ نفر کشته به همراه داشت.

بم هم در سال ۱۳۸۲ با قدرت ۵/۶ ریشتر با خاک یکسان شد که ۴۱۰۰۰ نفر در اثر آن جان باختند.

زرند هم در سال ۱۳۸۳ با شدت ۴/۶ ریشتر لرزید و ۶۱۲ نفر در آن کشته شدند و ۱۰ روستا تخریب شد.

زلزله اهر و ورزقان در سال ۱۳۹۱ با شدت۶٫۲ ریشتر و ۲۵۰ کشته و بیش از ۲۰۰۰ مجروح برجا گذاشت.

 27 مرداد ۹۳ زلزله‌ای به قدرت ۶٫۱ بخش‌هایی از ایلام در غرب ایران را لرزاند که خوشبختانه تلفات جانی به همراه نداشت اما خسارات زیادی به دنبال داشت.

در سال ۱۳۴۷ نیز زمین لرزه‌ای به بزرگی ۷٫۴ ریشتر دشت بیاض را لرزاند که منجر به کشته شدن ۱۰ هزار و۵۰۰ نفر و تخریب ۶۱ روستا شد.

 در سال ۱۳۵۱ منطقه قیر با زمین لرزه ۶٫۹ ریشتری لرزید و ۴۰۰۰ نفر را به کام مرگ برد.
 
در سال ۱۳۵۶ خورگو با ۷ ریشتر لرزید که در آن ۱۲۸ نفر کشته شدند.

در سال ۱۳۵۸ هم قائن با شدت ۷٫۱ ریشتر لرزید که در اثر آن ۱۳۰ نفر جان باختند.
 
در سال ۱۳۶۰ سیرچ با شدت ۷٫۴ ریشتر به لرزه درآمد و ۱۳۰۰ نفر کشته شدند و ۸۵ درصد شهر هم تخریب شد.
 
بیرجند هم در سال ۱۳۷۶ با شدت ۷٫۳ ریشتر لرزید و ۱۵۰۰ نفر کشته بر جای گذاشت.
 
در سال ۱۳۸۱  آوج در اثر زمین لرزه با خسارات زیاد در شهر و روستاها روبه رو شد. شدت زلزله آوج ۶٫۶ ریشتر بود.  
 
زلزله بعدی در سال ۱۳۸۳ در فیروزآباد با شدت ۶٫۳ ریشتر آمد که منجر به ریزش کوه و خسارات شد.
 زلزله بروجرد در فروردین سال ۸۵ به قدرت ۶٫۱ ریشتر که حدود ۷۰ نفر کشته بر جای گذاشت.

۲۱ آبان ماه سال ۱۳۹۶ بود که زلزله ای به وسعت ۷.۳ ریشتر، مناطق مختلفی از غرب کشور را تحت تاثیر خود قرار داد.

زلزله‌ای که کانون آن ازگله و سرپل ذهاب بود و درپی آن دست‌کم ۶۲۰ نفر جان خود را از دست داده و خانه‌ها و منازل شهری و روستایی بسیاری در غرب کشور از بین رفت.

آخرین مورد زلزله، زلزله ۶.۳ ریشتری عصر یکشنبه ۲۳ آبان سال جاری با کانون شهرستان لاف در استان هرمزگان بود که یک کشته بر جای گذاشت.

اعظم محمدی، کارشناس مسئول گروه مدیریت خطر بلایای معاونت بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی شهیدبهشتی گفت: در فاجعه هولناک زلزله بم ارگ استوار بم، فرش زمین شد و تعداد بی‌شماری از هموطنان عزیزمان جان باختند.

وی با اشاره به پیامدهای این حادثه ناگوار، خاطرنشان کرد: تبعات ناگوار آن حادثه دلخراش هنوز بازماندگان فاجعه را آزار می دهد. قطعا زلزله بم یکی از تلخ‌ترین سوانح تاریخ معاصر و روزی فراموش نشدنی در خاطره مشترک ایرانیان است.

محمدی بلایای طبیعی را رویدادهای خطرناک و فاجعه آمیزی برشمرد که اغلب اوقات زیان‌های جانی و مالی فراوانی برجای می‌گذارند تا آنجا که گاهی سبب بروز آسیب‌های جدی و موجب از هم پاشیدگی نظام‌های اجتماعی می‌شوند.

خسارت ۳۰۰ میلیارد دلاری جهان در اثر بلایای طبیعی

وی با اشاره به اینکه خسارات اقتصادی ناشی از زلزله، طوفان، سیل و سونامی سالانه ۳۰۰-۲۵۰ میلیارد دلار است،گفت: این خسارات تا سال ۲۰۳۰ به ۴۱۵ بیلیون دلار خواهد رسید؛ در حالی که شش میلیارد هزینه کردن در راستای پیشگیری، کاهش آسیب و آمادگی می‌تواند ۳۶۰ میلیارد دلار کاهش هزینه به دنبال داشته باشد.

ایران جزو ۱۰ کشور بلاخیز و ششمین کشور زلزله خیز

این کارشناس مسئول گروه مدیریت خطر بلایای افزود: ایران جزو ۱۰کشور بلاخیز، ششمین کشور زلزله‌ خیز و چهارمین کشور سیل‌خیز در جهان است.

وی خاطرنشان کرد: در آغاز قرن ۲۲، جهان شاهد بلایای عظیمی چون طوفان عظیم کاترینا، سونامی آسیای جنوب شرقی، زلزله بم و پاندمی کرونا و دهها حادثه مشابه بزرگ و کوچک بوده است.

پیش بینی زلزله و راه‌های مقابله ناکافی است

محمدی بیان داشت: حوادث مذکور این حقیقت را به جهانیان گوشزد می‌کند که پیش‌بینی‌ها و چاره اندیشی‌ها و راه‌های مقابله و سازش با این بلایا نارسا و ناکافی است و تنها شمار اندکی از ملل دنیا دانش، فن و هنر مدیریت و مهار این گونه بلایا را فرا گرفته و به کار می‌بندند.

این کارشناس بلایای طبیعی گفت: “پاندمی کرونا ” بدترین فاجعه قرن ۲۱ به ما آموخت، تنها با همکاری همه جانبه همه دستگاه‌های اجرایی و محلی با مردم در کاهش ریسک، محکوم به تکرار اشتباهات گذشته نخواهیم بود و مانع مرگ تعداد زیادی از افراد و خسارات سنگین به نظام سلامت و رفاه اقتصادی و اجتماعی خواهیم شد.

راهکارهای طلایی برای مواجهه با زلزله

وی با اشاره به راهکارهای کاربردی و موثر در پیشگیری و تقابل منطقی با بلایای طبیعی و انسان ساخت، گفت: برقراری سیستم هشدار سریع، اخطار‌های به موقع جوی، ارزیابی نقاط خطر و اقدامات کاهش آسیب پذیری، ارتقای سطح دانش و مهارت عمومی و تخصصی و تقویت نیروی انسانی متخصص از جمله راهکارهای مذکور است.

محمدی با بیان این مطلب که تاب‌آوری جامعه برای آمادگی در برابر مخاطرات با آموزش‌های هدفمند تحقق می‌یابد، افزود: برنامه ارزیابی و آموزش خانوار در برابر بلایا در همین راستا در تمامی سطوح حوزه بهداشت نظام سلامت در حال اجرا است و آموزش‌های لازم در واحدهای بهداشتی تابعه در اختیار مردم قرار می‌گیرد.

وی گفت: پنجم دی ماه فرصتی برای توجه جدی و بیش از پیش به راهکارهای کاهش اثرات آسیب ها و بلایای طبیعی است. ما با تلاش در راستای ارتقای آمادگی عمومی جامعه و کاهش آسیب‌پذیری جانی، مالی و عملکردی در برابر بلایای طبیعی در این امر مهم همگام شده‌ایم و با بزرگداشت این روز برای جهانی بدون حادثه قدم برخواهیم داشت. 

دقت کنیم! زلزله و بروز آن در نقاط مختلف جهان و به ویژه کشورمان امری اجتناب ناپذیر بوده و هیچ زمان نمی‌توانیم راه شکل گیری آن را مسدود کنیم اما می‌توانیم با تدبیر صحیح و نظارت بر ساخت و سازها، آموزش مداوم چگونگی مواجهه با زلزله از سطح مدارس تا منازل و جامعه و مدیریت به هنگام در ارائه خدمات امدادی به مردم در روزهای بحرانی و زمان بروز این بلیه طبیعی خسارات مادی و معنوی آن را به حداقل برسانیم.

انتهای پیام/